Zəhərləyici maddələr

ZM-lərn təyin edilməsi üçün subyektiv və obyektiv üsullardan istifadə olu-nur.

Subyektiv üsulda ZM-lərin rənglərindən, iylərindən və zəhərlənmə əlamətlə-rindən istifadə olunur. Lakin bəzi ZM-lərin nə rəngi, nə də iyi olur və həmçinin, onlarla təmasda olmaq çox təhlükəlidir.

Obyektiv üsulda ZM-lər cihazlar (ASP avtomat siqnalizatoru, QSP-11 avto-mat qaz siqnalizatoru, QSA-12 avtomat qaz siqnalizatoru, VPXR qoşun kimyəvi kəşfiyyat cihazı, PPXR yarımavtomat kimyəvi kəşfiyyat cihazı, PRXR radiasiya və kimyəvi kəşfiyyat cihazı, UQ-2 (UQ-3) universal qaz analizatoru, yarımavto-mat qaz təuinedicisi PQO-11, PXR-MV tibbi xidmətin kimyəvi kəşfiyyat cihazı və s.), stasionar və səyyar (AL-4, PXL-54) laborotoriyaları vasitəsilə təyin edilir. Obyektiv üsul əsasən kimyəvi, fiziki, fiziki-kimyəvi və biokimyəvi üsullardan iba-rətdir.

Kimyəvi üsulda kalorimetrik reaksiyalardan (rəngin dəyişməsi ilə nəticələnən reaksiyalardan) istifadə olunur.

Biokimyəvi üsulda ZM-lərin fermentlərə təsirindən istifadə olunur. Bu üsul-da da ZM rəng dəyişməsinə əsasən aşkar olunur.

Fiziki üsul maddələrin ərimə, qaynama, donma temperaturunun, sıxlığının, doymuş buxar təzyiqinin, elektrik keçiriciliyinin, optiki və s. xassələrinin təiyn edilməsinə əsaslanır.

Fiziki-kimyəvi üsulla ZM-lərin təyin edilməsində ən çox, ionlaşma və xro-matoqrfiya üsullarından istifadə olunur.  İonlaşma üsulu ZM-lərin b-şüalarla (Pm¹⁴⁷) şüalandırılması nəticəsində yaranan ionlaşma cərayanının ölçülməsinə əsaslanır. Xromatoqrafiya müxtəlif maddələrin eyni sorbentdə müxtəlif dərəcədə udulması, yaxud maye – maye və ya qaz – maye fazaları arasında müxtəlif sürətlə paylanması prinsipinə əsaslanır.

Radiasiya şəraiti dedikdə, yerin, havanın, suyun, texnika­nın, müxtəlif ob-yektlərin radioaktiv tozla zəhərlənməsi nəticə­sində əmələ gəlmiş şərait başa dü-şülür.

Radiasya şəraitinin qiymətləndirilməsi dedikdə, radioaktiv zəhərlənmənin obyekt­lə­rin, MM qüvvələrinin və əhalinin fəaliyyətinə təsirini təyin edən əsas tapşırıqların həlli başa düşülür.

Radiasiya şəraitinin qiymətləndirilməsi iki üsulla: proqnozlaşdırma və kəş-fiyyat üsulu ilə həyata keçirilir.

Obyektin MM qərargahında radiasiya şəraiti adətən, kəş­fiy­yat vasitəsilə aşkar edilir və kəşfiyyat məlumatları əsasında qiymətləndirilir.

Kımyəvi şərait dedikdə, QKTM olan obyektlərin qəzası, yaxud kimyəvi sila-hın tətbiqi nəticəsində yaranmış şərait başa düşülür.

Kimyəvi şəraitin qiymətləndirilməsi dedikdə, qəza-kimyəvi təhlükəli, yaxud zəhərləyici maddələrlə zəhərlənmə miqyasının və xarakterinin təyin edilməsi, ya-ranmış şəraitin əhalinin, MM qüvvələrinin və obyektlərin fəaliyyə­tinə təsirinin qiymətləndirilməsi, fəaliyyətin ən məqsədəuyğun variantının müəyyən edilməsi başa düşü­lür.