Nəqliyyat qəzaları

Nəqliyyat qəzalarına dəmiryol, avtomobil, hava, su nəqliyyatında, metroda, magistral boru kəmərlərində və s. nəqliyyat vasitələrində baş verən qəzalar aiddirlər. Sərnişin və yük qatarlarının, gəmilərin, magistral boru xətlərinin qəzaya uğraması çox vaxt fövqəladə halların yaranması ilə nəticələnir.

Nəqliyyat qəzalarında yaranan əsas zədələyici amillərə partlayış-zərbə dalğası, yüksək temperatur, açıq alov, toksiki yanma məhsulları, toqquşmada və aşmada konstruksiyanın elementləri, dekompressiyada oksigen çatışmamazlığı, su mühiti, dekompressiyada və soyuq havalarda aşağı temperatur və s. aiddirlər.

Dəmiryol nəqliyyatında qəzaların baş verməsinə əsasən, yolların və qatarların, siqnal vasitələrinin nasazlığı, dispetçer səhvləri, qatarların relslərdən çıxması, toqquşması, maneələrin üzərinə çıxması, maşinistlərin diqqətsizliyi və səhlənkarlığı, təbii hadisələr (zəlzələ, qasırğa, çovğun, tozlu tufanlar, uçqunlar, sürüşmələr, subasmalar, güclü yağışlar və s.), terror, hərbi münaqişələr və s. bu kimi hadisələr səbəb olur.

Tezalışan, partlayıcı, zəhərli və radioaktiv məddələrin daşınmasında baş verən dəmiryol qəzaları daha təhlükəli olurlar.

Avtomobil nəqliyyatında baş verən qəzaların 75 %–i yol hərəkət qaydalarının sürücülər tərəfindən pozulması nəticəsində baş verir.

Avtomobil nəqliyyatındakı qəzalara insanların və heyvanların vurulması, hərəkətsiz əşyaların üzərinə çıxma, toqquşmalar, aşmalar, partlayışlar, yanğınlar və s.. aiddirlər. Qəzaların çoxu sürücülər tərəfindən yol hərəkəti qaydalarının (YHQ) Pozulmasıdır (yüksək sürət, yol işarələrinə fikir verməmək, əks istiqamətdəki hərəkət zolağına çıxmaq, spirtli içkilərin təsiri altında avtomobilin idarə olunması və s.). Qəzalara səbəb olan texniki nasazlıqlar arasında əyləc və sükan sisteminin, təkərlərin, şinlərin, işıq sisteminin nasazlıqlarını qeyd etmək olar.

Hər il dünyada avtomobil qəzalarında həlak olanların sayı aviasiya fəlakətlərində (katastrofalarında) həlak olanların sayından 10–15 dəfə çox olur.

Hava nəqliyyatındakı qəzalara təyyarələrin və vertolyotların ayrı–ayrı konstruksiyalarının dağılması, mühərriklərin, şassilərin sıradan çıxması, idarəetmə sisteminin işinin pozulması, partlayışlar, yanğınlar, toqquşmalar, buzlaşma və təyyarənin dağılması ilə müşahidə olunan ildırım vurma-· ları və s. aiddirlər. Hava nəqliyyat vasitələrində baş verən qəzaların əsas səbəbi ayrı–ayrı konstruksiyaların dağılması, mühərrikin, idarəetmə, rabitə, elektrik sistemlərinin sıradan çıxması və 5. təşkil edir.

Təyyarələrdən savayı vertolyot qəzaları da tez–tez baş verir. Dəqiq hesablamalara, ehtiyat tədbirlərinə baxmayaraq kosmik gəmilərin qəzaları da baş verir.

Metropoliten qəzalarından ən dəhşətlisi 1995–ci il oktyabrın 28-də Bakı şəhərində baş verib. Erməni terrorçularının törətdiyi terror nəticəsində Bakı metrosunun sərnişin qatarında törədilən partlayışda 289 nəfər (onlardan 28-i uşaq olub) həlak olub, 300-dən çox insan ciddi xəsarətlərə məruz qalıb.

İnsan ölümü ilə nəticələnmiş digər metropoliten qəza–· ları 1902-ci ildə Parisdə (80 nəfər yanıb), 1975–ci ildə (43 nə– fər həlak olub) və 1987·ci ildə Londonda (31 nəfər həlak olub) baş verib.

Su nəqliyyatında baş verən qəzaların çoxu qasırğa, fırtına, tufan, duman, gəmi quruculuğunda, layihələndirmədə və istismarda buraxılan səhvlər nəticəsində baş verir.

Bu nəqliyyatında baş verən qəzalara saya (quma, rifə, torpağa) oturma, gəmilərin toqquşması, aysberqlə toqquşmalar, aşmalar partlayışlar, yanğınlar və s. aiddirlər.

Gəmi qəzaları təbiət hadisələrinin təsirindən daha çox, insanların səhvi (layihələşdirmədə, tikintidə, istismarda və s.) nəticəsində baş verir.

Toqquşmalar nəticəsində baş verən qəzalar meteoşəraitin pisləşməsi və ekipajın səhvi nəticəsində də baş verir. 31 avqust 1996-cı ildə Novorossiysk şəhəri yaxınlığında «Admiral Naximov» gəmisinin «Petr Vasev» yük gəmisi ilə toqquşması ekipajların fəaliyyətlərinin razılaşdırılmaması nəticəsində baş verib, 423 insan həlak olub. 10 aprel 1991–ci ildə Livorna şəhəri (italiya) yaxınlığında paromun tankerlə toqquşması nəticəsində 140 nəfər həlak olub və s.

Neftdaşıyan gəmilərin toqquşması daha böyük təhlükə kəsb edir. Belə ki, bu cür toqquşmalar çox vaxt partlayış, yanğın və onlarla ton neftin su səthinə yayılması ilə nəticələnir.

Hər il neftdaşıyan tankerlərin toqquşması - qəzası nəticəsində 300 min tondan çox neft okean və dənizlərə axır, bu isə ekoloji fəlakətlərə (ilk növbədə, suda canlıların məhvinə) səbəb olur.

Təhlükəli yüklərin daşınma qaydalarının pozulması da ağır fəlakətlərə səbəb olur.

Müasir dövrdə magistral neft və qaz kəmərləri neft və qaz nəqli üçün iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış ən əlverişli nəqliyyat növüdür. Bununla bərabər, neftlə və ya qazla doldurulmuş boru kəmərləri partlayış və yanğınla nəticələnən fövqəladə hadisə mənbəyidir. Neft və qaz magistral boru kəmərlərinin layihələndirilməsində, tikintisində və istismarında bütün təhlükəsizlik normalarına əməl edilsə də, təcrübə göstərir ki, heç də həmişə qəza hadisələrindən qaçmaq mümkün olmur.

Neft kəmərlərində baş vermiş qəza nəticəsində ətraf mühitin çirklənməsi, yanğın və partlayışlar, qurğu və tikililərin dağılması, insanların məhvi baş verir, iqtisadiyyata əhəmiyyətli dərəcədə zərər vurulur.

Neft kəmərlərinin istismarı personal, əhali və ətraf mühit üçün müəyyən təhlükə yaradır. Bu təhlükə magistral neft kəmərlərinin xüsusiyyətləri - neft kəmərlərinin çox böyük uzunluğu, sistemdə olan təhlükəli maddənin kütləsinin böyüklüyü, partlayış və yanğın təhlükəsi, insanlara ətraf təbii mühitin ekosisteminə zərərli təsir göstərən bioloji aktivliyi ilə xarakterizə olunur.

Magistral neft kəmərlərinin zədələnməsi 2 qrup amillərin təsirindən baş verir. Birinci qrup amillər neft kəmərinin aparıcı qabiliyyətinin azalması, ikinci qrup isə təsirin və yükün artması ilə əlaqədardır.

Neft kəmərinin aparıcı qabiliyyətinin azalması boruların divarlarında deffektlərin yaranması və metalların köhnəlməsi nəticəsində baş verir.

İkinci qrup amillər istismar zamanı özünü göstərir (təzyiq, vurulan neftin və borunu əhatə edən torpağın temperaturu, statistik və hərəkətdə olan yüklər, torpaq qatının boruya təzyiqi, deformasiyası, seysmik təsirlər və s.).

Neft kəmərlərinə təsir edən xarici amillərə, onların yaxınlığında aparılan təmir və tikinti işləri, ağır nəqliyyat vasitələrinin kəmərin üstünə çıxması, sürüşmələr, zəlzələlər, partlayışlar və s. aiddirlər. Neft kəmərlərinin yaxınlığında aparılan tikinti işləri ən çox rast gəlinən potensial təhlükələr siyahısına aiddir. Aparılan analizlərin nəticəsi göstərir ki, yeraltı neft borularının zədələnməsinə səbəb xarici amillərin təsirindən onlarda qaynaq tikişlərinin ayrılması, çatların Və əzilmələrin əmələ gəlməsidir.